1. Kako se ranije zvala ulica Učitelja Miloša Jankovića ?
Stari naziv ove ulice je Šarplaninska. Naziv je promenjen 1998. godine. Naša zgrada se nalazi na uglu ove ulice i Preševske, koja se nekada zvala Rifata Burdževića. Na mestu gde je sada zgrada, pre je bila kuća, a potomci vlasnika te kuće i danas žive u našoj zgradi.
2. Ko je bio učitelj Miloš B. Janković po kojem je ulica dobila ime ?
Miloš B. Janković (1878-1981) je bio poznati predratni srpski pedagog i učitelj, autor velikog broja knjiga na temu pedagogije, osnivač „Savremene škole” (1907) časopisa za pedagoška pitanja, urednik sveske napredne biblioteke “Budućnost”, dobitnik prve nagrade “Vasa Pelagić” od strane pedagoškog društva Srbije. Miloš je bio najstariji učitelj u Srbiji, živeo je u jednoj od manjih susednih zgrada koje se nalaze bliže ulici Dimitrija Tucovića. Bio je jedan od prvih učitelja u osnovnoj školi “Veljko Dugošević”, kao i njegova supruga.
3. Kada je zgrada sazidana ?
Zgrada je zidala firma Trudbenik u periodu od 1965. do 1968. godine. To je prva sazidana zgrada u ovom kraju. Prvobitno je planirano da ima 12 spratova, ali je izmenom projekta 1965. godine narasla na 15 spratova. 1968. su useljeni stanovi. Zgrada je zidana tzv. ruskim sistemom gradnje, tj. postavljanjem betonskih ploča-panela (nekada je postojala fabrika ovih ploča kod hotela Srbija). Takođe ovaj sistem ugradnje u to vreme je podrazumevao i postavljanje ogromnih betonskih valjaka ispod temelja zgrade, koji čine da ova zgrada bude otporna na zemljotrese velike snage. Kada je izgradnja zgrade stigla do 4. sprata, donete su specijalne mašine koje su postavljene na vrh i koje su imale ulogu da imitiraju zemljotres i ljuljaju zgradu u toj fazi. Tako se nekada zidalo …
4. Ko su poznati stanari naše zgrade ?
U ovoj zgradi su nekada živeli Miloš Radović (srpski scenarista i režiser, sin Duška Radovića), Mladen Damjanović (ugledni beogradski advokat, bivši zamenik ministra zdravlja i čovek zaslužan za uknjiženje naše zgrade) i Goran Gocić (srpski pisac, novinar i filmski kritičar).
5. Pančićeva omorika na poljančetu izmedju ulica Đoke Vojvodića i Učitelja Miloša Jankovića ?
Manje je poznato da na popularnom poljančetu, tj. jednoj od naših zelenih oaza, postoji Pančićeva omorika, inače redak slučaj uspevanja ovog drveta van njenog prirodnog staništa (zapadna Srbija i istočna Bosna). Ona živi tu zahvaljujući jednom profesoru biologije koji je živeo u jednoj od zgrada u Čingrijinoj ulici (Petar Mrdjenović ili čika Pera) i koji je sa decom iz kraja sadio razne biljke i drveće baš tu na poljančetu. Priča se da su tada postojale na drveću crvene table sa nazivima na srpskom i latinskom jeziku. Na tablama je pisalo i : “Mi proizvodimo kiseonik. Zato ne dirajte naše lišće, i mi živimo. Mnogo hvala, Bor, Jela, Tuja!” ili “Ja sam najlepši na zemlji, a vi najlepši na svetu. Zato se volimo – tvoje cveće i drveće!” Jedini je u kraju koristio kosačicu za travu i održavao lep izgled poljančeta. Deca su ga volela i oni su voleli njega.
6. Koliko ima Zvezdaraca ?
Broj stanovnika Zvezdare, po popisu iz 2011. godine, iznosio je 151.808, od čega 70.614 muškaraca i 81.194 žena ili 9% stanovnika Beograda.
7. Kako je Zvezdara dobila ime ?
1932 godine je na Zvezdarskom brdu koje se nekada zvalo Veliki Vračar sagrađena, u to vreme jedna od najvećih u Evropi, astronomska opservatorija, odnosno zvezdarnica, po čemu je ovaj kraj, a kasnije i opština, dobio ime. Najviša tačka na ovom brdu 248,6 metara. Opština Zvezdara je nastala 1.9.1955.godine, prvobitno samo od kraja oko opservatorije. Zvezdara je zatim znatno uvećana 1.1.1957. priključenjem opština Stari Đeram i Mali Mokri Lug.
8. Kako je Lion dobio ime ?
Lion je jedan od beogradskih i zvezdarskih krajeva. Veći njegov deo pripada mesnoj zajednici Slavujev Potok, jednoj od 17 mesnih zajednica (MZ) beogradske opštine Zvezdara. Slavuji su naseljavali ovo područje dugi niz godina. I dan danas postoji pravi potok – “Slavujev potok” koji teče ispod zemlje počev od trećepozivačke česme u Čingrijinoj pa sve do Dunava. Deo Zvezdare koji se zove Bulbulder je dobio naziv po slavujima jer je to turski naziv za slavuja. Inače čitav kraj je dobio ime po kafani “Lion”, nazvanoj po istoimenom francuskom gradu, a koja se nalazila na zapadnom uglu ul. Miloša Zečevića i Bulevara Kralja Aleksandra. Pre Drugog svetskog rata, Lion je bio komercijalni centar na Bulevaru, s mnogim trafikama i dućanima, knjižarama i zanatskim radnjama. Kafana “Lion” je bila omiljeno mesto predratnih državnih službenika, oficira i učitelja, poznata po turnirima u bilijaru, šahu i dominama, kao i po nedeljnim igrankama za mlade.
9. Kako je u 19 veku izgledala Zvezdara ?
U podnožju današnje Zvezdarske šume, u vreme turske vladavine nalazilo se i popularno izletište, gde su kuće bile okružene prelepim cvetnim baštama (na turskom ekmekluk). U 19. veku zvezdarsko brdo je bilo daleko od grada i nije bilo urbanizovano. Beograđani su ga takođe koristili kao izletište i zvali Baba Ružin kraj. Primera radi tridesetih godina prošlog veka predeo oko današnje Cvetkove pijace za Beograđane bio “tadašnji kraj sveta”. Periferno naselje nazivalo se “kod Cvetka” ili “kod Cvetkove mehane”, po kafani Cvetka Jovanovića u čijem su vlasništvu bili i okolni placevi.
10. Tramvajska linija “šestica” ?
Između dva rata, prednost stanovnika dela Zvezdare oko Cvetkove pijace, je bila ta što je periferija kod Cvetka sa gradom bila povezana tramvajskom linijom. Čuvena “šestica” išla je od Cvetkove kafane jednim kolosekom niz Ulicu kralja Aleksandra. Kod “Liona” su se tramvaji sačekivali, a odatle su ka gradu išla dva koloseka koja su vodila preko Terazija do spomenika knezu Mihailu, gde je bila početna stanica.
11. Da li znate da su na Zvezdari živeli Mongoli, ali i pripadnici drugih naroda ?
Malo je poznato da su među zvezdarskim starosedeocima, pre Drugog svetskog rata, živeli i Mongoli. Pojedini sugrađani koji žive u Kozarčevoj ulici, kaže, nisu ni svesni činjenice da se tu nalazio budistički hram, odnosno mongolska pagoda koja je sravnjena sa zemljom 1944. godine. Sagradili su je Kalmici, iz okoline Kaspijskog jezera, koji su posle propasti carske Rusije ovde izbegli iz te istočne zemlje. Kosooki, tamnoputi i veoma inteligentni narod bio je nastanjen između Deskaševe i Ulice Mite Ružića, kod današnjeg sportskog centra “Olimp”. Popović se pohvalio predanjem koje govori da su žene tih starosedelaca bile veoma lepe, ali su sa svojim plemenom posle rata napustile Zvezdaru, bežeći od Crvene armije. Ipak, Kalmici su za sobom ostavili trag. Na današnjem Konjarniku nekada su po čitav dan pasla stada njihovih radnih konja. Zbog toga, čitav ovaj prostor koji pripada Zvezdari i Voždovcu i danas nosi naziv Konjarnik. U periodu između dva svetska rata, teritorija Zvezdare je bila različito naseljena i izgledala je znatno drugačije nego danas. U tom kraju su, među srpskim stanovništvom, živeli i Česi, uglavnom muzičari, ali i nekoliko nemačkih i mađarskih porodica, a bilo je i Jevreja i Rusa emigranata. Više o Mongolima na Zvezdari možete pročitati ovde.
12. Ciglarska industrija na Zvezdari ?
Početkom 20. veka na Zvezdari je bila razvijena ciglarska industrija, koja je snabdevala građevinare iz celog grada, pa i delova uže Srbije. Najpoznatije ciglane bile su “Braća Jaćimović”, “Milišić” i “Brunclikova” ciglana. Najduže je opstala Milišićeva ciglana u blizini Gradske bolnice, delom prema današnjoj ulici Veljka Dugoševića. Brunclikova ciglana nalazila se na širokom prostoru oko današnje Šeste gimnazije. Park ispred današnje gimnazije napravljen je na mestu gde su stajale peći (ringlovi) nekadašnje ciglane. Ciglana je bila tako velika da je imala šine ka Hajdukovom stadionu i Bulbulderu, po kojima su se kretali vagoni zemlje. Jaćimovića ciglana nalazila se na mestu današnje Cvetkove pijace, na velikom prostoru između Bulevara i ulica Vjekoslava Kovača, Milana Rakića, Volgine i Deskaševe. Vlasnik ciglane bio je Miloš Jaćimović, vlasnik kafane na mestu kod “Sedam kuća”. Na mestu današnje škole “Marija Bursać” nalazio se bazen 10 sa 10 metara, a 4 metra dubok, koji je služio za prikupljanje kišnice za ciglanu. Cigla se mešala na prostoru današnjeg Sportskog centra “Zvezdara”, a pekla u ogromnim ringlovima na prostoru današnje pijace. Inače, porodica Jaćimović imala je i veliko imanje na prostoru od Hektorovićeve, Brsjačke, Geršićeve, Bukureške i vojvode Dovezenskog, kao i prostor od Deskaševe do Mite Ružića. Deo svog ogromnog imanja Miloš Jaćimović je poklonio Kalmicima, koji su sebi izgradili kuće i štale, a radili su na transportu zemlje za ciglane. Pomogao im je da izgrade budistički pagodu, jer su bili budisti (za vreme rata ciglana nije radila uprkos pritiscima i posle rata je nacionalizovana).
13. Milišić ciglana
U Milišićevu ciglanu su prebačeni zarobljenici posle savezničkog bombardovanja aprila 1944. kad je uništen „Prihvatni logor Zemun“ (Staro sajmište). Milišić ciglana se nalazila na uglu ulica Svetog Nikole i Varovničke, tačnije na prostoru izmedju današenje IDEA prodavnice i raskrsnice. Prema podacima kojima raspolažu istoričari, uoči oslobođenja Beograda 1944. godine Nemci su masovno streljali zatočenike iz tog logora, tako što su ih pobili u okolini današnje Astronomske opservatorije na Zvezdari. Logor u ciglani Milišić je bio ograđen bodljikavom žicom, a sastojao se iz objekata ciglane i drvenih baraka. Bio je podeljen na tri dela: za ranjenike, za muškarce i za žene. Zatočenici su imali status ratnih zarobljenika i na odeći su imali oznaku KG (Skraćeno od: Kriegsgefangene). Životni uslovi u logoru su bili teški, ishrana je bila vrlo loša, kao i smeštaj, dok je održavanje lične higijene bilo skoro nemoguće. U logoru su bile raširene razne bolesti, pre svega stomačne, jedno vreme je vladala i epidemija tifusa, a zatočenici izloženi i čestim šikaniranjima. Sve to je dovelo do velike iscrpljenosti i smrtnosti zatočenika, pre svega onih koji su dovedeni u logor kao ranjenici.
Muški zatočenici iz logora na Zvezdari upućivani su svakog dana na težak fizički rad, na istovar vagona, kopanje rovova i tunela i na rašćišćavanju ruševina i otkopavanje žrtava savezničkih bombardovanja Beograda koja su nastavljena tokom proleća i leta 1944. Još prilikom sprovođenja beogradskim ulicama u logor na Zvezdari, izmučeni zatočenici doživeli su toplo saučešće Beograđana koji su im dobacivali hranu ili cigarete, i pored zabrane stražara. To se nastavilo i posle dovođenja zatočenika u logor, samoinicijativno od građana iz okoline logora, ili organizovano. Zatočeni su se organizovali i povezivali sa pripadnicima NOP-a u Beogradu pa su pojedinačno ili u manjim grupama bežali iz logora. Ubrzo po osnivanju logora kvislinška Specijalna policija je uhvatila nekoliko begunaca i prijavila to nemačkoj policiji navodeći da je krivica na italijanskoj straži logora. Iako je straža ubrzo zamenjena nemačkom, i dalje su organizovana bekstva zatočenika. Neki od njih nisu uspeli da se priključi partizanima i dočekali su borbe za oslobođenje Beograda tokom kojih su se priključivali oslobodiocima.
Najveći deo zatočenika je upućen u zarobljeničke logore u Nemačkoj gde su se pridružili drugim jugoslovenskim ratnim zarobljenicima sa kojima su dočekali oslobođenje. Veća grupa zatočenika je upućena u Zagreb, a zatim razmenjena za zarobljene nemačke oficire. Logor u ciglani Milišić je prestao da postoji krajem septembra 1944.uoči borbe za oslobođenje Beograda.
14. O česmama na Zvezdari
Područje Zvezdare je bilo bogato vodom (npr. Bulbulderski potok je izvirao jugozapadno od zvezdarnice, nazvan po turskoj reči za slavuja-Bulbul, jer je u kraju nekada živelo dosta ovih ptica), pa se odatle snabdevao i gradski vodovod. Napravljeno je i nekoliko javnih česmi, npr. Pašina česma, iz vremena Prvog srpskog ustanka, u ul. Živka Davidovića (predanje kaže da se Sulejman-paša po oslobođenju Beograda od Turaka, povlačio sa svojom svitom i haremom, kad ih je noć zatekla kod česme. Ustanici su doznali za to, zarobili pašu i pratioce, a žene iz harema, koje su redom bile Srpkinje, oslobodili. Da bi se “sprala prljavština”, česma je nazvana po ozloglašenom paši koji je pokušao da ukrade srpske lepotice); takođe i česma posvećena trećepozivcima iz Prvog svetskog rata, blizu Gradske bolnice. Tokom prvog i drugog svetskog rata vođene su značajne borbe na Zvezdari.